Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler

Maliye tarihi esasen bir devletin temel işlevlerini yerine getirmek üzere hâkim olduğu toprak parçası üzerinde uyruklarıyla girdiği vergi ilişkilerini çağrıştırıyor olsa da bu çağrışımın çok ötesindeki ilişki ve yapıları barındıran bir çalışma alanıdır. Erken modern dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun maliyesi toprakları üç kıtaya yayılmış bir devletin yüzyıllar içerisinde geçirdiği dönüşümlere gecikmeksizin uyum sağlayabilmiş bir geleneği temsil eder. Bu mali yeteneğinin gerisinde kurumun derin bürokratik hafızası esnekliği pratikliği ve tedbirliliği yatar. Bu özellikleri defter tutma geleneği ile birleştiren Osmanlı maliyesi bugüne iktisat tarihçilerinin en çok ihtiyacını duyduğu güvenilir ve nicel verilerin önemli bir kısmını içeren kayıtlar bırakmıştır. Maliye kurumunun ürettiği ve günümüze ulaşan bu kayıtlar sadece vergi mükelleflerinden toplanan vergileri değil en çok bilinen vergi bedellerini yani devletin mali kurumlarının işleyiş ve performansına ilişkin verileri ve belki bundan daha da fazla ülke topraklarının maddi zenginlikleri üretim kapasitesi verimlilik ücret ve fiyatlar kurumsal harcamalar nüfus miktarları ve bireysel servetler gibi toplumsal ekonomik ve demografik verileri de içinde barındırmaktadır. Sözü edilen zengin veri türlerinden biri de Osmanlı maliyesi tarafından üretilen ve imparatorluğun merkezi yönetiminin yıllık gelir ve gider hesaplarını gösteren icmaller veya bütçelerdir.